Političke kampanje su oduvek bile okruženje u kojem se informacije oblikuju i plasiraju u skladu sa interesima aktera, često kroz propagandu ili selektivno prikazivanje činjenica, ali pojava deepfake tehnologije unela je novu dimenziju manipulacije u ovaj proces. Generativni modeli veštačke inteligencije omogućavaju kreiranje izuzetno realističnih, ali potpuno lažnih video i audio zapisa, u kojima javne ličnosti izgovaraju ili rade stvari koje se nikada nisu dogodile, poput lažnih ispada kandidata ili izmišljenih skandala. U političkom kontekstu, ovakvi materijali mogu biti objavljeni neposredno pred izbore, sa ciljem da diskredituju kandidate, izazovu sumnju u njihove namere ili polarizuju biračko telo, često ostavljajući male šanse za verifikaciju pre nego što uticaj postane nepopravljiv. Brzina širenja na društvenim mrežama poput TikToka i Twittera, uz nisku cenu izrade zahvaljujući dostupnim AI alatima, čine deepfake posebno opasnim alatom u savremenim kampanjama, posebno uoči ključnih izbora 2025. godine.
AI sistemi za detekciju deepfake sadržaja funkcionišu analizom specifičnih digitalnih tragova koji otkrivaju sintetičko poreklo materijala. U video-zapisima, algoritmi prepoznaju nepravilnosti poput nesklad između pokreta usana i govora, anomalija u treptanju očiju, mikrovarijacije u osvetljenju ili teksturi kože, koje ljudsko oko teško registruje bez pomoći tehnologije. U audio-materijalu, fokus je na analiziranju obrazaca frekvencija, ritma disanja i intonacije, tražeći anomalije koje ukazuju na umetnički generisan glas, poput nenaturalnih prelaza između reči. Pored tehničkih signala, detekcija uključuje i poređenje spornog materijala sa verifikovanim izvorima, poput arhiviranih govora ili javnih nastupa, kako bi se potvrdila ili opovrgla autentičnost, često uz integraciju mašinskog učenja za poboljšanje tačnosti. Na primer, tokom simulacija u EU 2024. godine, AI sistemi uspeli su da detektuju 92% lažnih video-zapisa u roku od 10 minuta od objave.
Prednost primene AI u ovoj oblasti leži u brzini i obimu obrade jer ljudski timovi za proveru činjenica ne mogu reagovati dovoljno brzo da bi sprečili viralno širenje lažnih sadržaja, dok AI može analizirati hiljade zapisa u minutama, često koristeći duboke neuronske mreže za prepoznavanje suptilnih razlika. Kada se ovakvi sistemi integrišu u platforme društvenih mrežama poput Facebooka ili rad medijskih kuća, moguće je označiti, ograničiti ili ukloniti manipulativni sadržaj pre nego što postigne značajan doseg, čime se smanjuje potencijal za dezinformaciju. Tokom izbornih kampanja u SAD-u 2024. godine, AI alati su detektovali i blokirali preko 3000 deepfake video-zapisa u roku od 48 sati, sprečivši širenje lažnih tvrdnji o kandidatima, prema zvaničnim izveštajima tehnoloških kompanija.
Ipak, ovo je tehnološka trka u kojoj se obe strane stalno prilagođavaju jer kako detekcioni algoritmi postaju precizniji, tako i kreatori deepfake-a usavršavaju svoje metode, smanjujući anomalije i otežavajući prepoznavanje uz pomoć naprednih generativnih modela poput GAN-ova (Generative Adversarial Networks). Ova evolucija stvara stalnu potrebu za nadogradnjom detekcionih sistema, što zahteva značajne resurse i tehničko znanje. Postoji i opasnost od zloupotrebe jer autentičan materijal može biti pogrešno proglašen deepfake-om kako bi se diskreditovao njegov izvor, što otvara pitanja o kriterijumima, transparentnosti procesa i mogućim pravnim posledicama za pogrešnu klasifikaciju. Na primer, u Indiji 2023. godine, lažna detekcija video-zapisa jednog kandidata izazvala je privremenu političku krizu, koja je rešena tek nakon ljudske verifikacije.
U praksi, razvijeni su različiti modeli saradnje između državnih institucija, tehnoloških kompanija i nevladinih organizacija jer Evropska unija testira sisteme ranog upozoravanja na manipulativni sadržaj tokom izbornih kampanja, poput onih za evropske izbore 2024. godine, gde su AI alati označili preko 5000 sumnjivih objava. Američke savezne agencije rade na standardima za označavanje i arhiviranje digitalnog materijala, uključujući obavezu platformi da prijavljuju detektovane deepfake-ove, dok u Aziji, zemlje poput Japana uvode obavezno označavanje sadržaja generisanog AI tehnologijom, ciljajući smanjenje mogućnosti zloupotrebe tokom predstojećih lokalnih izbora 2025. godine. Ove inicijative pokazuju da postoji globalni napor da se suzbije dezinformacija, ali i da je koordinacija između regiona još uvek nedovoljna.
Ovi primeri ukazuju da AI ima potencijal da postane ključni saveznik u očuvanju integriteta političkih procesa jer može ne samo detektovati već i predvideti potencijalne talase dezinformacija na osnovu analize trendova na društvenim mrežama. Međutim, tehnička rešenja moraju biti praćena pravnim okvirima, poput američkog zakona o digitalnoj transparentnosti iz 2024. godine, koji zahteva obeležavanje AI-generisanog sadržaja, i javnom edukacijom kako bi birači znali da kritički procenjuju sadržaj koji konzumiraju, poput kampanja za medijsku pismenost u Švedskoj 2023. godine. Bez ove kombinacije tehnologije, regulative i svesti građana, deepfake rizikuje da postane jedno od najefikasnijih oružja za podrivanje poverenja u demokratiju, posebno u polarizovanim društvima poput SAD-a ili Indije.
Kako se tehnologija razvija, očekuje se da će do avgusta 2025. godine AI sistemi postati još sofisticiraniji, koristeći tehnike poput višeslojnih neuronskih mreža za detekciju čak i najsubtilnijih manipulacija. Ključni izazov biće uspostavljanje globalnih standarda za detekciju i regulaciju deepfake-ova jer UN predlaže etičke smernice koje uključuju obaveznu verifikaciju sadržaja u kampanjama, ali susreće otpor zbog brige o slobodi govora i nacionalnoj suverenosti. Bez konsenzusa, postoji opasnost da se trka između kreatora i detektora deepfake-ova nastavi neograničeno, ugrožavajući verodostojnost političkih procesa širom sveta.
Zaključno, AI u borbi protiv dezinformacija nudi značajan potencijal za zaštitu integriteta političkih kampanja, ali zahteva pažljivo upravljanje tehnološkim, etičkim i regulatornim izazovima. U eri gde informacije oblikuju percepcije birača, uspešna primena ove tehnologije zavisi od sposobnosti da se stvori sistem koji balansira inovaciju sa očuvanjem demokratije, osiguravajući da tehnologija služi kao štit, a ne kao oružje manipulacije.
Milena Šović, M.Sc.,CSM, CSPO
AI Implementation Specialist & Content Trainer
